黑料不打烊

Fy ngwlad:
Treborth

Gardd Fotaneg Treborth

Gardd Fotaneg Treborth yw labordy byw Prifysgol 黑料不打烊 sydd wedi'i lleoli ar lan y Fenai ac mae'n gartref i goetir cynhenid, glaswelltir, perllannau, tai gwydr a miloedd o rywogaethau o fywyd gwyllt. 

Amseroedd Agor:

  • Gerddi a choetir: yn ystod oriau golau dydd
  • Tai gwydr: Dydd Mercher a dydd Gwener, 10:00-16:00

Ein LLeoliad a Chwestiynau Cyffredin

 

5 rheswm i ymweld

Byddwch yn rhydd i archwilio ein gerddi sy鈥檔 cynnwys llawer o goed a llwyni aeddfed a 15ha o goetir cynhenid, 2ha o laswelltir heb ei wella sy'n llawn rhywogaethau, ac 1ha o berllan a reolir. Golygwch eich testun yma.

Mwy o wybodaeth am ein gerddi a'n coetir 

Mwy o wybodaeth am ein gerddi a'n coetir 

Os byddwch yn ymweld 芒 ni ar y dyddiau y mae ein gwirfoddolwyr yma (dydd Mercher a dydd Gwener) neu os ydych yn dod i ddigwyddiad yma, gallwch hefyd weld ein pum t欧 gwydr o wahanol dymereddau, gyda chasgliadau arbennig gan gynnwys tegeiriau, cacti, planhigion suddlon a phlanhigion cigysol. Y 5 t欧 gwydr yw:

  • Y T欧 Trofannol
  • Y T欧 Tymherus
  • Y T欧 Tegeiriau
  • Y T欧 Planhigion Cigysol
  • Y T欧 Gwydr Claear

 

Mwy o wybodaeth am ein Tai Gwydr

Mae pedwar llwybr pwrpasol i chi eu dilyn.

Mwy o wybodaeth am ein Llwybrau

Adar, bryoffytau, cacwn, glo每nnod byw, ffyngau, cennau, mamaliaid a gwyfynod - maent i gyd i鈥檞 gweld yn Nhreborth. Rhowch wybod i ni beth ydych yn ei weld yn ystod eich ymweliad!

MWY o wybodaeth am y bywyd gwyllt yn Nhreborth

MWY o wybodaeth am y bywyd gwyllt yn Nhreborth

Cewch ymweld 芒'r ardd am ddim, ond os ydych wedi mwynhau eich ymweliad rydym yn gwerthfawrogi derbyn rhoddion a fydd yn mynd tuag at gynnal a chadw'r Ardd.

RHOI  

BETH SYDD I鈥橶 WELD YNG NGARDD FOTANEG TREBORTH?

Yn ystod eich ymweliad, byddwch yn rhydd i archwilio coetir cynhenid, glaswelltir, perllannau, a thai gwydr sy'n gartref i filoedd o rywogaethau o fywyd gwyllt.

Blodau piws a melyn Dolydd Blodau Gwyllt Treborth

Gerddi a Choetir Dolydd Blodau Gwyllt

Glaswelltiroedd heb eu gwella yw'r dolydd, ac nid ydynt wedi cael eu haredig na'u gwrteithio ers degawdau lawer. Maent yn cynnwys ystod eang o fflora a ffawna glaswelltiroedd cynhenid i Gymru, gan gynnwys sawl rhywogaeth o degeiriau, a phlanhigion lled-barasitig sy'n helpu i atal twf glaswelltau mwy garw. Mae gadael i ddefaid bori鈥檙 tir yn achlysurol dros y blynyddoedd diwethaf wedi helpu i gynnal bioamrywiaeth gyfoethog y dd么l.

 

Rhedyn a choed yng Ngardd Gorsiog Gardd Fotaneg Treborth

Gerddi a Choetir Gardd Gors

Mae鈥檙 Ardd Gors yn cynnig encil oer a chysgodol lle mae planhigion dramatig a gweadau cyfoethog yn gwobrwyo'r unigolion hynny sy'n cymryd amser i arafu ac archwilio. Mae rhedyn toreithiog, bamb诺 uchel, a rhododendron drawiadol yn creu awyrgylch trwchus, bron yn gyntefig, sy'n gwahodd darganfyddiad.

Llun agos at y camera o wenynen ar flodyn asgell glas yn y Border Gl枚yn Byw yn Nhreborth

Gerddi a Choetir Border Glo每nnod Byw

Wedi'i leoli mewn lleoliad cysgodol a heulog, mae'r border glo每nnod byw wedi'i gynllunio i ddenu glo每nnod byw, gwenyn a phryfed peillio eraill, o ddechrau'r gwanwyn i ddiwedd yr hydref. Mae鈥檙 planhigion a ddewiswyd i gyd yn cynnwys blodau sy'n ddeniadol i bryfed peillio a strwythur amrywiol o blanhigion lluosflwydd gyda blodau blynyddol wedi eu hychwanegu i gael yr effaith fwyaf dros yr haf.

 

Gardd Greigiog, Gardd Fotaneg Treborth

Gerddi a Choetir Yr Ardd Gerrig

Mae'r Ardd Gerrig yn nodwedd dirwedd sydd wedi'i chynllunio'n ofalus i arddangos ystod amrywiol o blanhigion sy'n tyfu ymhlith ac o amgylch creigiau, clogfeini a blociau, gan efelychu amgylcheddau alpaidd a sych, ac yn fwy diweddar, palet M么r y Canoldir mewn ymateb i鈥檙 newid yn yr hinsawdd. 

Ardal o lwybr gro a slabiau gydag waliau cerrig crynion yn dal planhigion yng Ngardd Berlysieuol Gymreig Treborth

Gerddi a Choedtir Gardd Perlysiau Cymreig

Mae鈥檙 Ardd Perlysiau Cymreig yn dathlu traddodiadau iachau Cymru trwy blanhigion meddyginiaethol, ll锚n gwerin a dyluniad Celtaidd. Mae'n anrhydeddu Meddygon Myddfai ac yn archwilio meddyginiaethau planhigion hynafol a modern, gan arddangos rhywogaethau cynhenid a byd-eang a ddefnyddir mewn triniaethau, yn amrywio o boen dannedd i ganser, gan gyfuno treftadaeth ag ymchwil feddygol barhaus.

Daffodiliau a choeden acer yng Ngardd Project y Ddwy Ddraig yn Nhreborth

Gerddi a Choedtir Project Gardd y Ddwy Ddraig

Mae Project Gardd y Ddwy Ddraig yn cysylltu gerddi botaneg yng Nghymru a Tsieina i ddarparu hyfforddiant garddwriaethol, i hyrwyddo cyfnewid diwylliannol, ac i ddatblygu Gardd Feddyginiaethol Tsieineaidd yn Nhreborth. Mae'r ardd yn arddangos meddygaeth Tsieineaidd draddodiadol, yn cefnogi ymchwil, ac yn cynnwys elfennau dylunio symbolaidd, planhigion cynhenid, a strwythurau wedi eu crefftio 芒 llaw sydd wedi eu hysbrydoli gan erddi Tsieineaidd clasurol.

Yr Ardd Famb诺 yng Ngardd Fotaneg Treborth

Gerddi a Choedtir Coed Bamb诺

Dewch i ddarganfod coed bamb诺 egsotig a thal o Dde-ddwyrain Asia a De America, sy'n ffynnu ers yr 1980au. Gyda blagur gwanwyn bywiog a choesynnau dramatig, mae'r cewri hyn yn disgleirio ar draws yr ardd. Mae blodau prin a chydamserol yn ennyn diddordeb, gyda rhai ond yn blodeuo unwaith y ganrif yn unig. 

Border mawr yng Ngardd Fotaneg Treborth yn llawn planhigion o Dde Affrica

Gerddi a Choetir Border De Affrica

Wedi'i sefydlu gan y gwirfoddolwraig Pauline Perry, mae'r gwely trawiadol hwn yn cynnwys planhigion o Dde Affrica, Lesotho, Eswatini, a Botswana. Mae'n cynnwys rhywogaethau cyfarwydd a phrin, y mae llawer ohonynt bellach wedi profi i fod yn wydn yn y Deyrnas Unedig. Mae'r arddangosfa'n cynnig blodau diddorol o ddiwedd y gwanwyn i ddiwedd yr hydref, gyda mwy i鈥檞 gweld gerllaw yn y T欧 Tymherus.

 

Coed afalau ym Mherllan Gardd Fotaneg Treborth

Gerddi a Choedtir Perllan Dreftadaeth Gymreig

Mae ein Perllan Ffrwythau Dreftadaeth Gymreig yn arddangos coed cynhenid prin megis Eirin Dinbych, Afal Enlli, a Cheirios y Cariad. Mae gan yr amrywiaethau unigryw hyn wreiddiau dwfn yn hanes Cymru ac maent wedi esblygu i lwyddo yn ein hinsawdd laith, arfordirol.

Coed yng Nghoetir Treborth

Gerddi a Choedtir Coetir

Mae ein coetir 16 hectar, rhwng Pont Menai a Phont Britannia, yn cynnwys Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig derw hynafol a bedw gwlyb, gwiwerod coch, crehyrod, a 500+ o rywogaethau o ffyngau. Mae'r coetir yn gwasanaethu fel canolfan bioamrywiaeth ac ystafell ddosbarth awyr agored o fewn Tirwedd Hanesyddol Arfon Cymru.

Gardd Goed, Gardd Fotaneg Treborth

Gerddi a Choedtir Yr Ardd Goed

Ar 么l gordyfu, mae'r Ardd Goed wedi'i thrawsnewid yn goetir bywiog o lannerch a choed prin. Aeth gwirfoddolwyr, myfyrwyr a staff ati i glirio planhigion ymledol, plannu rhywogaethau cynhenid, a chreu amserlen goed. Diolch i effeithiau stormydd, plannu planhigion newydd, a blodau gwyllt tymhorol, mae bellach yn ofod deinamig ac esblygol sy'n dathlu hanes, bioamrywiaeth a chadwraeth.

 

Pwll yng Ngardd Fotaneg Treborth

Gerddi a Choedtir Pyllau Bywyd Gwyllt

Mae gennym ddau brif bwll yng Ngardd Fotaneg Treborth, ynghyd 芒 dau bwll trochi llai. Mae'r pyllau hyn yn tynnu sylw at amrywiaeth eang o blanhigion dyfrol, ac maent hefyd yn cael eu rheoli'n ofalus i gefnogi bioamrywiaeth gyfoethog. Maent yn darparu adnoddau hanfodol i fywyd gwyllt tirol, gan gynnig d诺r, bwyd, a microhinsawdd mwy sefydlog drwy gydol yr haf a'r gaeaf.

Llun Gardd Maint Cymru, gafodd ei adleoli i Treborth o Sioe Flodau Chelsea 2024
Credit:(c) Britt Willoughby Dyer

Gerddi a Choedtir Gardd Maint Cymru

Wedi'i gynllunio ar gyfer Sioe Flodau Chelsea, mae'r ardd yn cynnwys 313 o rywogaethau o blanhigion, sy'n adlewyrchu bioamrywiaeth coedwig law. Wedi'i ysbrydoli gan goedwigoedd trofannol, mae'n tynnu sylw at frys cadwraeth ac yn cefnogi elusen Maint Cymru, sy'n gweithio i amddiffyn ardaloedd coedwigoedd glaw sy'n cyfateb o ran maint i Gymru.

Clwstwr o fananas gwyrdd yn tyfu ar goeden yn T欧 Trofannol yn Nhreborth

Tai Gwydr Y T欧 Trofannol

Camwch i mewn i'r T欧 Trofannol ac archwiliwch goedwig law gudd o dan wydr. Dewch i weld tegeiriau llachar, planhigion cigysol, a rhedyn egsotig sy'n ffynnu mewn amodau llaith yn y jyngl. Mae'r casgliad byw hwn yn arddangos rhywogaethau prin ac anarferol o bob cwr o'r trofannau, gan gynnig dihangfa unigryw a trochol i un o ecosystemau mwyaf bioamrywiol y byd.

Cacti efo blodau mawr gwynion yn y T欧 Tymherus yn Nhreborth

Tai Gwydr Y T欧 Tymherus

Archwiliwch y T欧 Tymherus a mwynhewch gasgliad syfrdanol o blanhigion o bob cwr o'r byd. Yma, byddwch yn gweld cacti, planhigion suddlon, a rhywogaethau prin o Dde Affrica, De America, Asia, a thu hwnt. Peidiwch 芒 cholli'r palmwydd sago hynafol o Japan - sy'n sefyll fel tystiolaeth fyw i dreftadaeth fotanegol gyfoethog yr ardd.

Tegeirian binc

Tai Gwydr Y T欧 Tegeiriau

Mae鈥檙 T欧 Tegeiriau yng Ngardd Fotaneg Treborth yn arddangos amrywiaeth fyd-eang o degeiriau, gyda rhywogaethau o bob cyfandir ac eithrio Antarctica. Yn cynnwys tegeiriau trofannol ac isdrofannol prin, mae'r casgliad yn cefnogi addysg, cadwraeth ac ysbrydoliaeth. Wedi'i gyflwyno i'r Athro Peter Greig-Smith, mae'n tynnu sylw at rolau ecolegol tegeiriau a'u harddwch hudolus ar draws gwyddoniaeth a'r celfyddydau.

Dau flodyn mawr pinc tywyll ac oren planhigyn cigysol yn y T欧 Cigysol yn Nhreborth

Tai Gwydr Y T欧 Planhigion Cigysol

Mae planhigion cigysol yn ffynnu mewn cynefinoedd sy'n brin o faetholion trwy ddal pryfed ac anifeiliaid bach gan ddefnyddio trapiau gludiog, llithrig, neu faglau sy'n snapio. Rydym yn tyfu dros 100 o rywogaethau yng Ngardd Fotaneg Treborth, o chwysigenddail cyffredin bach i Nepenthes enfawr. Dewch i weld ein Tai Trofannol, Tegeiriau, a Phlanhigion Cigysol i archwilio'r ysglyfaethwyr botanegol diddorol hyn.

T欧 Gwydr Oer yng Ngardd Fotaneg Treborth

Tai Gwydr Y T欧 Gwydr Claear

Roedd y T欧 Gwydr Claear ar un adeg yn d欧 gwydr ar gyfer cacti, planhigion suddlon, ac yn ddiweddarach planhigion tymherus-oer, ond mae bellach wedi'i adnewyddu'n hyfryd. Mae bellach yn arddangos casgliad trawiadol o gymnosbermau mawr, rhedyn a rhywogaethau egsotig eraill a dyfir mewn cynwysyddion. Wedi'i gynllunio fel lle amlbwrpas, mae'r ystafell wydr hefyd yn cynnal gweithdai, gwerthiannau planhigion, darlithoedd a chyfarfodydd.

Taith Rithiol 360

 

Screen 1 - Main Garden Room

This multipurpose space transforms into a scientific laboratory, field centre, and even a caf茅! It is our main hub for activities and workshops, with a full working kitchen and IT set up for seminars and lectures. It is also home to our botanical library, gift shop and microscopes. 

Screen 2 - Garden Corridor 

This walkway guides you through to our Orchid House and Temperate House, toilets and part of our library. There is plenty of interesting botanical artwork and models along the way too. 

Screen 3 - Orchid House 鈥 Cool Section 

This is the cool growing section of our orchid house, where we showcase specimens that like cooler, shadier environments. 

The Orchid House provides a year-round inspirational source of teaching material for the University, and many extra mural organisations such as art classes. (It is perhaps where science and the arts combine well!) For the scientists, botanists and zoologists alike are attracted to find out more about what is the largest family of flowering plants, as most species have complex and intriguing relationships with their pollinators. The importance of their role for maintaining biodiversity in many ecosystems is quite evident.

Orchids are often the launch pad for young people inspiring them to find out more about the environments from which they come. All the tropical species are from environmentally sensitive areas, such that many are now known to exist only in cultivation! Economically, orchid species and hybrids are a global multibillion-dollar industry, for pleasure, food and medicine.

Screen 4 - Orchid House 鈥 Intermediate Section 

This is the intermediate growing section, where temperatures range from 15deg overnight to 27deg in the daytime. Many specimens in this section need a little more heat and light, and the pink grow lights support the light requirements of our tropical pitcher plants, the Nepenthes. 

The Orchid House provides a year-round inspirational source of teaching material for the University, and many extra mural organisations such as art classes. (It is perhaps where science and the arts combine well!) For the scientists, botanists and zoologists alike are attracted to find out more about what is the largest family of flowering plants, as most species have complex and intriguing relationships with their pollinators. The importance of their role for maintaining biodiversity in many ecosystems is quite evident.

Orchids are often the launch pad for young people inspiring them to find out more about the environments from which they come. All the tropical species are from environmentally sensitive areas, such that many are now known to exist only in cultivation! Economically, orchid species and hybrids are a global multibillion-dollar industry, for pleasure, food and medicine.

Screen 5 - Continuation of Orchid House 鈥 Intermediate Section 

The Nepenthes are a genus of carnivorous plant found mostly the tropical regions of Borneo and Sumatra, but some species are also found in India, Australia and Madagascar. They grow at a wide range of altitudes, with major distinctions made between highland and lowland species. Nepenthes traps can reach giant proportions and have been found holding the remains of birds, lizards and rodents.

Screen 6 - Orchid House 鈥 Warm Section 

This is the warm growing section, where temperatures range from 18deg overnight to 30deg in the daytime. We grow many species in this section epiphytically, meaning they need no soil or substrate to grow 鈥 just a piece of bark, or in the case of the Vandas, nothing at all. Their large, aerial root systems absorb water and nutrients from the air, so no need for soil! 

The Orchid House provides a year-round inspirational source of teaching material for the University, and many extra mural organisations such as art classes. (It is perhaps where science and the arts combine well!) For the scientists, botanists and zoologists alike are attracted to find out more about what is the largest family of flowering plants, as most species have complex and intriguing relationships with their pollinators. The importance of their role for maintaining biodiversity in many ecosystems is quite evident.

Orchids are often the launch pad for young people inspiring them to find out more about the environments from which they come. All the tropical species are from environmentally sensitive areas, such that many are now known to exist only in cultivation! Economically, orchid species and hybrids are a global multibillion-dollar industry, for pleasure, food and medicine.

Screens 7, 8 and 9 - Tropical House 鈥 Entrance 

At 18鈥35 degrees, the Tropical Glasshouse replicates the year- round warm and moist 鈥榬ainforest鈥 conditions of the Earth鈥檚 tropical regions for plants ranging from South and Central America, Africa, Asia and northern parts of Australia.

The tropical glasshouse allows students, staff and the general public to learn and appreciate the huge diversity of plant life in the tropics.

The extreme competition for resources, especially light, results in a unique vegetation structure in the rainforests: a high dense canopy with a dark forest floor. This allows sun loving climbers such as the Birthwort Aristolochia gigantea and Dutchman鈥檚 Pipe (Aristolochia ringens) to provide shelter for many epiphytic bromeliads, orchids, ferns, carnivorous plants and spreading evergreens that are also popularly grown as house plants such as Fittonia and Tradescantia.

The glasshouse also provides great examples of tropical Ficus (Fig) species, including Ficus aurea and F.pumila Ficus is a pan-tropical genus of trees, shrubs and vines that are characterised by their tasty fruit which displays a distinctive pollination syndrome, utilising a wasp for pollination. Many Ficus also share a common 鈥榮trangling鈥 growth habit, where the roots of seedlings grow down to the forest floor taking nutrients from the soil. Gradually the roots wrap around the host tree, widen, and slowly form a lattice-work that surrounds the host鈥檚 trunk and kills it. This often leaves the fig a distinctive 鈥榗olumnar tree鈥 with a hollow centre.

The Tropical Glasshouse also displays many economic crops including the famous Cavendish banana, sugar cane, black pepper, papaya, coffee, mahogany and everyone鈥檚 favourite, cocoa.

The glasshouse is kept humid by automatic misters and hand watering. On hot days the temperature can reach up to 40degrees and the air become completely saturated with water.

Screen 10 - Top Corridor

This space leads visitors up to the Temperate House, past the library and our moth trapping area. 

Every night of the year the Treborth BG 鈥淩obinson鈥 moth trap is put outside, then the following day all the moths caught are recorded and released unharmed. Records were begun in 1986/87, stopped for a while, and then have been continuous from 1993 to the present, with only a few short breaks. This lengthy and meticulously maintained resource is unique for North Wales and is amongst the most comprehensive in the United Kingdom. All these records have now been put onto an Excel database, and used for scientific analysis.

Since 1986, a grand total of over 400 species of macromoths have been recorded, plus 71 species of micromoths. Large yellow underwings are sometimes present in immense numbers with a total of 50,600 (560 of them caught on the single night of 31st July/1 st August 1995, and almost as many of them on several other days). The heart &; dart moth is the second most numerous species (totalling 26,300).

Some clear trends are emerging: some species have increased over the years, while others have declined. Species such as dingy footman, august thorn, and yellow tail were rarely seen at Treborth before 2000 but are now caught in large numbers. Conversely, a few species which were found in abundance in earlier years, are now scarce: rustic shoulder knot and treble bar for example, both present in considerable numbers in 1986, decreased over the next few years, and have not been recorded at all since 2005. Many other species (such as large yellow underwing, heart and dart, common quaker and common marbled carpet) have peak and trough years, but no clear trend.

As daily meteorological records are also kept at Treborth, the daily, monthly, or yearly variations in moth records can be compared with climatic fluctuations: this remains to be done. Indeed, all these records have enormous potential for scientific analyses and interpretation.

Screens 11, 12 and 13 - Temperate House 鈥 Cacti and Succulent Collections

The succulent and cacti collection was established at Treborth in the mid-1970s. Various collections and odd plants were added over the years. In 1977 the raised arid bed was created 鈥 complete with the Cycas revoluta from the distinctly non-arid (it rained quite a lot when we were there!) Japanese island of Kyushu.

The extended cactus and succulent mound was constructed in the spring of 2008 using recycled compost (1:1 John Innes No. 1 and coarse sand) from an experiment at Pen-y-Ffridd Research Station on drought tolerance of chickpeas from Pakistan.

The cactus and succulent beds in the Temperate House are ranged geographically, starting on the left with African succulents, including those from Lesotho (in the far-left corner). Moving right, we come to the North American species. Most of the cacti in the original cactus bed near the back of the Temperate House were too big to move. Many of them are from South America. Smaller South American species are on the right of the main bed. The bed on the right is the exception to this geographic arrangement and is mainly for species that like partial shade.

Some cacti and succulents are confined to very small geographic areas 鈥 in some cases just one hillside 鈥 and are therefore at risk from habitat destruction, overgrazing and removal from habitat by private and commercial collectors. To reduce the latter problem, the international trade in cactus plants (but not seeds, except for cactus seeds collected in Mexico) is limited by CITES, the Convention on International Trade in Endangered Species.

This does not directly affect (or reflect) the availability of these species within the U.K. or other countries, nor does it reduce the first two problems. All species of cacti, aloes, succulent Euphorbias, cycads and orchids fall within appendix II of CITES, while some are in the more endangered category of appendix I. International movement of these is restricted to non-commercial (scientific and conservation) reasons and requires specific import and export licences.

The Mexican Government has imposed even tighter restrictions on the movement of its native cacti, to the extent that ex-situ conservation of some species in botanic gardens has been made more difficult. A number of species that are now common in cultivation have been 鈥榣ost鈥 in the wild, and cultivated plants could be used to reintroduce them to their natural habitats 鈥 if those habitats could be protected.

There is a dilemma in that the demand for rare and newly-discovered species threatens survival in the wild, but tissue culture and commercial propagation may offer the best hope for the long term survival of some species. An example is the spiral aloe, Aloe polyphylla, from Lesotho. The seedlings of A. polyphylla at Treborth ARE an important resource and should in time generate new seeds.

Screen 14 - Carnivorous House 

Carnivorous plants are found in many different habitats and climates, growing in nutrient poor conditions where they can supplement their nutrient uptake with limited competition from other plants. These plants have evolved several techniques for trapping and digesting their pray. They produce mucus or oil-based glues which act as flypaper, slippery tubes or pots which stop the retreat of curious insects, and even traps which snap shut, like the famous Venus flytrap, trapping prey that walk along the surface of their adapted leaves.

The prey which these plants feast on is also quite varied. At one end of the scale the bladderworts (Utricularia) pick off nematodes and small aquatic invertebrates, while butterworts (Pinguicula) manage little more than fruit-flies and pollen. The pitcher plants, such as Sarracenia and Darlingtonia can handle altogether bigger prey such as flies and wasps, while the tropical pitcher plants, the Nepenthes, can reach giant proportions and have been found holding the remains of birds, lizards and rodents.

At Treborth we grow over 100 species and cultivars of these curious plants. Tropical specimens can be found in the Orchid and Tropical houses with plants from more temperate parts of the world, even from here in the UK, being grown in the Carnivorous Plant House.

Screens 15 and 16 - Chinese Medicinal Garden 鈥 Two Dragons Garden Project 

The Two Dragons Garden Project is a collaboration of Treborth Botanic Garden, the Xishuangbanna Tropical Botanic Garden in Yunnan and the Royal Botanic Garden Edinburgh, with continuing funding from the Confucius Institute at 黑料不打烊 and the British Council. 

This initiative refers to the national symbols of China and Wales. The aim of this project has been to develop innovative training programmes for graduating students to gain work experience in botanic gardens in Wales and China, and to help them and others into gainful employment and career progression in the horticulture and environmental education fields.

The project has built relationships between training providers, employers and the host botanic gardens, and has created new curricula for vocational training in horticulture and botanic gardens education. The trainees have spent varying periods in one or other of the partner botanic gardens and have developed expertise that has then been applied in their workplaces.

The other component of this project is the development of a Chinese Medicinal Garden at Treborth Botanic Garden, designed to demonstrate aspects of the native flora of China and the ancient philosophy of plant use in traditional Chinese medicine over the last two thousand years which maintains its importance to the present day. The garden allows for scientific research into the biochemical basis of plant medicinal properties, and is also a contemplative space for relaxation, yoga and meditation workshops. 

Screen 17 - Wildlife Pond 

Our freshwater ponds are an important habitat here at the garden, especially being so close to the Menai Strait. The ponds are home to a diverse variety of wildlife, that breed and feed in the muddy margins, shallow open water and deeper pools. We have planted an herbaceous border in front and behind the pond to provide much needed shelter and protection. There are plenty of opportunities to help with pond maintenance throughout the year, if you fancy getting a pair of waders on! 

Screen 18 - Rock Garden and Wildflower Meadows

Our Rock Garden is a specialist collection of alpine and Mediterranean plants that require a sunny, free draining habitat. The Rock Garden is studded with mature, permanent specimens as well as dwarf bulbs and perennial herbaceous plants, between gravel, scree and large boulder outcrops. 

The Rock Garden looks over our wildflower meadows. The grassland meadows at the heart of Treborth Botanic Garden are 鈥渦nimproved鈥, having remained uncultivated and unfertilised since 黑料不打烊 acquired it in the early 1960s, and documented as a hay meadow in 1840. Hence most of the 150 species found here are likely to be of native, local origin, though some non-natives have seeded themselves in from surrounding areas. Such meadows, traditionally used for hay, and rich in native species of wildflowers, fungi and insects, were once common in Britain, but are now disappearing at an alarming rate, 97% of them have been lost in less than 100 years.

Much of the Treborth grassland is mown regularly as a lawn, but within that are patches that are deliberately grown to allow the plants to flower and set seed. These plots have a one-off autumn cut and the material is removed for 鈥榞reen hay鈥. This material is taken to local sites to assist the creation of new meadows from seed that can be guaranteed to be of local provenance. The staff, students and volunteers at Treborth strim and rake the smaller plots, as they are not as accessible to large machinery. 

If not carefully managed, our meadows would soon be dominated by coarse grasses, and eventually revert to scrub. Helping to maintain the floral diversity are three annual species that are semi-parasitic, so tend to supress the growth of the coarser grasses: yellow rattle (Rhinanthus minor) known as the 鈥榤eadow maker鈥, common eyebright (Euphrasia nemorosa) and red bartsia (Odontites verna).  

Meadows like the ones at Treborth have unparalleled plant diversity, providing the life support for a huge range of wildlife including fungi, bees, flies, beetles, spiders, moths, butterflies, reptiles, amphibians, small mammals, bats and birds. They are also an intrinsic part of our cultural heritage - rich in landscape character, farming, folklore and history. 

Screens 19 and 20 - Wales Coast Path and Woodland 

The woodlands at Treborth Botanic Garden cover approximately 16 hectares and occur at altitudes ranging from High Water Mark to 40 metres asl. The site is notable for the extent of shoreline (1.5k) which is directly fringed with high canopy forest. This maritime woodland habitat an uncommon landscape feature in Wales, with only 1% maritime woodland across the UK. 

There are at least eight distinct plant communities represented in the woodlands at Treborth including an ancient woodland mixed ash-oak SSSI, a fragment of ash woodland atop a limestone outcrop, 1950鈥檚 mixed conifer plantation, mixed oak-ash-sycamore woodland, calcareous birch-willow and high canopy mature oak with birch, ash and willow and an area of birch regeneration, including yew and whitebeam. There are also pockets of historically coppiced hazel and a mature coppiced lime avenue that runs through the centre of the woodland and dates back to the activities of Sir Joseph Paxton, a leading Victorian landscape designer.

Each of these woodland areas boasts unique understory field layers that have been managed for invasive species including rhododendron and cherry laurel.
With over 70,000 visitors a year, the woodland paths are accessible to all, with fossil tree trails and a mindfulness trail, as well as our Forest School site, Bog Garden and beehives. 

Projectau Cadwraeth Planhigion

Mae cadwraeth wrth wraidd popeth a wnawn yma yng Ngardd Fotaneg Treborth ac mae'n ffurfio un o'n hamcanion craidd fel Gardd Fotaneg achrededig BGCI. Mae ein casgliadau'n cynnwys llawer o blanhigion prin a rhywogaethau sydd o dan beth bygythiad, ond nid ydym ond yn eu casglu - rydym yn gweithio mewn partneriaeth 芒 llawer o erddi botaneg a sefydliadau cadwraeth eraill i ymchwilio, lluosogi a gwarchod rhai o'n rhywogaethau planhigion cynhenid prinnaf, yma yn yr Ardd yn ogystal ag yn eu cynefinoedd cynhenid. Mae'r Ardd yn darparu projectau ymchwil i fyfyrwyr israddedig ac 么l-radd, gan eu galluogi i gyfrannu at ymchwil fyw sy'n cael effaith ar ddyfodol poblogaethau a rhywogaethau planhigion yma ar garreg ein drws yng Nghymru.

Ymweliadau a Chyfleoedd Addysgol

Mae croeso cynnes i ysgolion a cholegau ddod i archwilio鈥檙 Ardd Fotaneg 鈥攜stafell ddosbarth fywiog sy鈥檔 ddelfrydol ar gyfer dysgwyr o bob oed. Mae'r ymweliadau hyn yn cynnig cyflwyniad ysbrydoledig i wyddoniaeth planhigion, bioamrywiaeth ac addysg amgylcheddol. Gellir teilwra gweithgareddau i gyd-fynd 芒'ch cwricwlwm, ac mae ein sesiynau Ysgol Goedwig hefyd ar gael i'w harchebu. Trefnwch eich ymweliad heddiw a helpwch i sbarduno cysylltiad gydol oes 芒 natur ymysg eich myfyrwyr.

Mae'r Ardd Fotaneg yn cynnig interniaethau a lleoliadau strwythuredig i fyfyrwyr israddedig ac 么l-radd. Mae'r rhaglenni hyn yn darparu profiad ymarferol mewn gwyddor planhigion, cadwraeth a garddwriaeth. Mae cyfranogwyr yn gweithio ochr yn ochr 芒 gweithwyr proffesiynol profiadol, gan ennill mewnwelediadau a sgiliau ymarferol sy'n cefnogi eu datblygiad academaidd a gyrfaol mewn lleoliad cyfoethog a deinamig.

Gall myfyrwyr presennol Prifysgol 黑料不打烊 fanteisio ar gyfleoedd gwirfoddoli yn yr Ardd Fotaneg. Dyma gyfle i gysylltu 芒 natur, ennill profiad yn y byd go iawn, a chyfrannu at amcanion addysgol a chadwraethol yr ardd. Mae gwirfoddolwyr yn datblygu sgiliau gwerthfawr wrth chwarae rhan allweddol wrth hyrwyddo bioamrywiaeth a stiwardiaeth amgylcheddol.
 

Gwybodaeth i Ymchwilwyr

Mae Gardd Fotaneg Treborth yn labordy byw a deinamig i wyddonwyr, a diolch i鈥檞 hisadeiledd ymchwil, cynefinoedd amrywiol a miloedd o rywogaethau cynhenid ac egsotig, mae'n safle astudiaeth unawdol i ymchwil wyddonol gyhoeddedig a phrojectau israddedig ac 么l-radd. Mae'r Ardd yn cynnal partneriaethau ymchwil cryf 芒 gerddi botaneg eraill, grwpiau cadwraeth, a鈥檙 diwydiant, gan gynnig ystod eang o gyfleoedd ymchwil.

Cysylltwch 芒 ni i ddysgu mwy am gyfleoedd ymchwil 

Mae'r Herbariwm yn Nhreborth dan ofal yr Ysgol Gwyddorau Biolegol ym Mhrifysgol 黑料不打烊 ar hyn o bryd. Yn 2014, dyfarnwyd grant i Ardd Fotaneg Treborth gan Gronfa 黑料不打烊 i wneud archwiliad hanfodol o'i chasgliad (c. 30,000+ sbesimenau byd-eang), ac wrth wneud hynny creu cronfa ddata dwyieithog o'r casgliad, fel y gellir gweld data a delweddau digidol o ansawdd uchel ar-lein.

Cynorthwywyd hyn gan gymorth hael Gardd Fotaneg Frenhinol Caeredin sydd wedi rhoi sganiwr ar fenthyg i'r herbariwm i gynorthwyo gyda digideiddio'r sbesimenau.

Er bod y casgliad yn cynnwys sbesimenau o bob cwr o'r byd, mae llawer iawn o fflora gogledd (orllewin) Cymru, yn cynnwys sbesimenau megis Gagea serotina (Lili'r Wyddfa) a Tuberaria guttata cor-rosyn rhuddfannog.

Rydym yn gosod trap gwyfynod 鈥淩obinson鈥 Gardd Fotaneg Treborth y tu allan bob nos, drwy gydol y flwyddyn. Y diwrnod canlynol, caiff yr holl wyfynod a ddaliwn eu cofnodi a'u rhyddhau'n ddianaf. Dechreuwyd cadw cofnodion  yn 1986/87, daethant i ben am gyfnod, ac yna maent wedi bod yn ddi-dor ers 1993 i'r presennol, gyda dim ond ychydig o fylchau byr. 鈦燤ae'r adnodd maith a fanwl hwn yn unigryw i ogledd Cymru, ac mae'n bosib ei fod ymysg y mwyaf cynhwysfawr yn y Deyrnas Unedig. Bellach, mae鈥檙 holl gofnodion hyn wedi eu rhoi ar gronfa ddata Excel, felly maent yn barod i gael eu dadansoddi'n wyddonol.

Ers 1986, cofnodwyd dros 321,000 o wyfynod unigol o 400 o rywogaethau o wyfynod mawr, ynghyd 芒 71 o rywogaethau o wyfynod bach. Mae isadenydd melyn mawr yn bresennol weithiau mewn niferoedd enfawr gyda chyfanswm o 50,600 (daliwyd 560 ohonynt mewn un noson, sef 31 Gorffennaf / 1 Awst 1995, a bron 芒 bod cymaint 芒 hynny ar sawl diwrnod arall). Y dart calon a saeth yw'r ail rywogaeth fwyaf niferus (cyfanswm o 26,300).

Mae rhai tueddiadau clir yn dod i'r amlwg: mae rhai rhywogaethau wedi cynyddu dros y blynyddoedd, tra bod eraill wedi dirywio. Nid oedd rhywogaethau fel y troedwas pyglyd, carpiog Awst, a'r siobyn cynffon felen yn cael eu gweld yn aml yn Nhreborth cyn 2000, ond erbyn hyn maent yn cael eu dal mewn niferoedd mawr. Ar y llaw arall, mae ychydig o rywogaethau oedd i'w gweld mewn niferoedd mawr ychydig o flynyddoedd yn 么l, yn brin erbyn hyn: er enghraifft, roedd y brithyn gwargwlwm a'r gwyfyn teires i'w cael mewn niferoedd sylweddol yn 1986, bu gostyngiad dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, ac nid ydynt wedi cael eu cofnodi o gwbl ers 2005. Mae niferoedd llawer o rywogaethau eraill (megis yr isadain felen fawr, y dart calon a saeth, y crynwr cyffredin a'r brychan cleisiog) wedi bod i fyny ac i lawr dros y blynyddoedd, ond nid oes unrhyw duedd clir.

Oherwydd y cedwir cofnodion meteorolegol dyddiol hefyd yng Ngardd Fotaneg Treborth, gallwn gymharu'r amrywiadau dyddiol, misol, neu flynyddol yng nghofnodion y gwyfynod gydag amrywiadau hinsoddol: ni wnaed hynny hyd yma. Yn wir, mae gan yr holl gofnodion botensial enfawr ar gyfer dadansoddi a dehongli gwyddonol.

Rhowch y Bai ar y Dyn Tywydd

Rydym yn disgrifio'r tywydd fel yr amodau atmosfferig a brofwn mewn un lle ar un pwynt mewn amser. Mae hyn yn ein hysbysu o'r hinsawdd, sef cyfartaledd y tywydd dros gyfnod o flynyddoedd. Gall hyn ddangos y math o dywydd gallwch ei brofi mewn mis/tymor penodol.

Yr hinsawdd yw'r hyn rydym yn ei ddisgwyl, y tywydd yw'r hyn a gawn!

Rydym yn cofnodi'r tywydd yma yn Nhreborth bob bore am 9am, gan nodi'r dyddiad, y glaw (mm) o'r diwrnod blaenorol, cyfeiriad a nerth y gwynt, thermomedr bwlb sych (hynny yw, y tymheredd am 9am y diwrnod hwnnw) a thymheredd uchaf ac isaf y diwrnod blaenorol.

Caiff ei gofnodi 芒 llaw, ac yna mae data yn cael ei fewnbynnu ar hyn o bryd i gronfa ddata feteorolegol ar gyfer mynediad cyhoeddus.

Mae Cyfeillion Gardd Fotaneg Treborth yn cynnig hyd at dair bwrsariaeth 么l-radd (拢2,000 y fwrsariaeth) i gefnogi astudiaethau MRes sy'n cynnwys gwneud ymchwil o fewn maes a chwmpas yr Ardd Fotaneg. Dylai ceisiadau gael eu cyflwyno gan fyfyrwyr a鈥檜 goruchwylwyr academaidd posibl o fewn Prifysgol 黑料不打烊.

Dylai ceisiadau amlinellu natur y project ymchwil arfaethedig gan gynnwys y r么l y bydd yr ardd a'i fflora a'i ffawna yn ei chwarae, ynghyd ag unrhyw effaith neu adnoddau sydd eu hangen i gynnal y gwaith. Mae gennym ddiddordeb arbennig mewn ymchwil sy'n cyd-fynd 芒 strategaethau'r tri Choleg academaidd a/neu sy'n ymestyn rhagoriaeth ymchwil bresennol yn y brifysgol.

Mae Treborth yn gartref i labordy cipio carbon tanddaearol mwyaf Ewrop, a elwir yn Rhizotron. Mae'n caniat谩u i wyddonwyr arsylwi proffiliau pridd heb aflonyddwch, gan gynnig mewnwelediadau sy鈥檔 torri tir newydd ar sut mae priddoedd yn storio carbon.

Priddoedd yw'r gronfa garbon fwyaf ar y tir, mwy na'r holl blanhigion gyda'i gilydd. Mae deall sut maent yn gweithredu yn allweddol i leihau allyriadau nwyon t欧 gwydr yng Nghymru a thu hwnt.

Mae'r cyfleuster o'r radd flaenaf hwn yn galluogi ymchwil arloesol ar ddynameg carbon pridd, rhyngweithiadau rhwng planhigion a phridd, a chymwysiadau bio-olosg 鈥 gan ddenu arbenigwyr byd-eang i Fangor i wneud gwyddoniaeth hinsawdd gydweithredol.

Planhigyn gyda dail mawr gwyrdd, Titan Arum (Amorphophallus titanum) yn Nhreborth

Planhigyn dan sylw Titan Arum (Amorphophallus titanum)

Mae gan y Titan Arum, sydd hefyd yn cael ei adnabod fel blodyn y gelain, y blodeuogrwydd di-gangen fwyaf yn y byd, ac mae'n arogli fel cig sy鈥檔 pydru er mwyn denu peillwyr. Rhwng ei flodau prin, mae'n tyfu un ddeilen unigol, maint coeden fach. Yn gynhenid i jyngls Sumatra, mae bellach o dan beth bygythiad datgoedwigo a cholled cynefinoedd.

Rhedynen Dicsonia

Planhigyn dan sylw Coedredynen (Dicksonia antarctica)

Mae Dicksonia Antarctica yn goedredynen sy'n tyfu'n araf gyda boncyff trwchus, ffibrog a dail bwaog, cain. Yn gynhenid i goedwigoedd oer a llaith Awstralia, mae'n ychwanegu naws gynhanesyddol at erddi cysgodol. Gan dyfu dim ond ychydig gentimetrau'r flwyddyn, mae'n ffynnu mewn amodau llaith a chysgodol, gan greu canolbwynt trawiadol yn yr ardd gors.

Aristolochia labiata - planhigyn cigysol

Planhigyn dan sylw Esgorllys Caled (Aristolochia labiata)

Mae Aristolochia labiata yn ddringwr o Frasil sydd 芒 blodau cigog, brith sy'n arogli fel cig sy鈥檔 pydru i ddenu pryfed peillio. Mae鈥檙 peillwyr yn mynd i mewn i'r blodyn trwy ffenestr dryloyw, lle mae blew sy'n pwyntio am i mewn yn eu dal nes bod y peillio wedi'i gwblhau. Mae'r blew wedyn yn ymlacio, ac mae'r pryfed yn cael eu rhyddhau i ymweld 芒 blodyn arall.

Staff Treborth

Cyfeillion Treborth

Mae'r Cyfeillion yn trefnu amrywiaeth o ddigwyddiadau, megis darlithoedd, gweithdai, teithiau maes, ymweliadau 芒 gerddi, gwerthiannau planhigion a diwrnodau agored. Mae Cyfeillion Gardd Fotaneg Treborth yn elusen ac yn gwmni nid-er-elw, a sefydlwyd i gefnogi gwaith yr ardd. 

Gwirfoddoli

Mae llawer o'r ardd yn cael ei chynnal a'i chadw drwy gefnogaeth gwirfoddolwyr ac rydym yn hynod ddiolchgar am yr holl gefnogaeth a gawn.   Os oes gennych ddawn arbennig ym maes garddio, neu dim ond yn awyddus i ddysgu, mae pob croeso i chi yn yr Ardd!  Ceir diwrnodau gwirfoddoli bob dydd Mercher a dydd Gwener.

YMholi am wirfoddoli

Camu鈥檔 么l mewn amser

Roedd safle 90 acer yr Ardd yn rhan o ystad Treborth Isaf tan 1846 pan gafodd ei brynu am 拢18,000 gan y Chester and Holyhead Railway. Prif beiriannydd y cwmni hwnnw oedd Robert Stevenson, mab i George Stevenson.  Roedd angen cymaint o dir ar y rheilffordd gan fod angen lle i roi rwbel o'r twnnel yng ngorsaf 黑料不打烊, ac roedd yn rhaid i lwybr y rheilffordd ddod at Bont Britannia ar ongl sgw芒r i lan y Fenai, ac felly roedd yn rhaid iddo symud draw oddi wrth y lan ar dro graddol. 

Ar 么l gorffen adeiladu鈥檙 bont, roedd gan y cwmni o leiaf 80 acer o dir dros ben. Roedd Joseph Paxton, a gynlluniodd Barc Penbedw (Birkenhead Park), yn gysylltiedig 芒'r cwmni ac efallai mai ef a awgrymodd iddynt greu canolfan wyliau, tebyg i sba cyfandirol.  Cynhyrchodd gynllun, wedi'i seilio ar Barc Penbedw, a oedd yn cynnwys tiroedd pleser (mannau ar gyfer cerdded, planhigion a hamdden), tai ac, yn fwyaf nodedig, gwesty gyda 500 o ystafelloedd gwely.  Pensaer y gwesty oedd Charles Reed, a oedd wedi cynllunio Plas Rhianfa ar lannau'r Fenai. Penderfynodd y cwmni ddefnyddio cynllun Paxton gan alw'r datblygiad yn Parc Britannia. Dechreuodd y gwaith ym Mawrth 1851 ond, gan fod y cwmni mewn trafferthion ariannol, daeth y gwaith i ben ym Medi 1851.  Gwnaed peth gwaith ar y gwesty, gyda'r adain ddwyreiniol ar safle'r pwll trochi newydd, ond nid oes unrhyw olion ohoni.  Yr unig adeiladwaith o bwys y gellir ei weld yn awr yw'r twnnel draenio sy'n bwydo'r rhaeadr.

Yn 1858 adeiladodd y cwmni rheilffordd Orsaf Porthaethwy ar y safle uwchben yr yst芒d ddiwydiannol bresennol wrth y fynedfa i'r Ardd ar 么l cael hawl mynediad dros Dir y Goron ym mhen deheuol y bont grog (Pont y Borth).

Adeg y Pasg 1865 bu cais i gynnal rasys ceffylau a gemau wrth ymyl 'the Britannia Park Refreshment Rooms', a oedd, mae'n debyg, yn agos at y bont rheilffordd, ond gwrthododd y cwmni roi caniat芒d i hynny.  Mae'n ymddangos bod y fan honno wedi'i thynghedu i'w defnyddio ar gyfer gemau!

Yn 1867 prynwyd Treborth Isaf gan Richard Davies AS a phrynodd Barc Britannia'n ddiweddarach; adeiladodd bont dros y rheilffordd a'r porthdy wrth y fynedfa i'r Ardd.  Roedd ardal y Parc unwaith eto'n rhan o'r yst芒d ar 么l dim ond ychydig dros 20 mlynedd.

Yn y 1890au adeiladwyd y ty a elwir Ceris gan Richard Davies i'w fab, John Robert Davies. Adeiladwyd y t欧 yn agos at y bont grog a'r Fenai.  Caeodd y perchenogion y llwybr troed 16 sy'n mynd gyda glan y Fenai gan rwystro pysgotwyr Ynys Gorad Goch rhag medru mynd i'r orsaf rheilffordd  drwy ddefnyddio Grisiau'r Peilot sydd fymryn i'r gorllewin o ddiwedd y llwybr troed wedi'i balmantu.   Roedd yn rhaid i'r pysgotwyr wedyn fynd drwy goed Coed M么r, ar lan ogleddol y Fenai, i fynd i'r orsaf.  Er mwyn sicrhau preifatrwydd, prynodd J R Davies yr ynys yn 1915.  Ar un adeg bu Ynys Gorad Goch yn enwog am ei the pysgod. Yn ystod y ddau ryfel byd mae'n debyg bod rhannau o'r Parc wedi cael eu haredig ac mae olion ffosydd milwrol posibl yn y goedlan. 

Yn 1953 pan oedd y llong hyfforddi, 'Conway', yn cael ei symud i lawr y Fenai i'w hadnewyddu yn Lerpwl aeth ar y creigiau i'r ddwyrain o'r rhaeadr wrth y ddau dwmpath a oedd yn rhan o waith Paxton mae'n debyg.  Mae darnau o'r llong i'w gweld yno o hyd.  Ar 么l i'r llong gael ei symud bu cynllun i ddefnyddio'r rhan hon o'r safle i adeiladu ail gartrefi pren ond fe'i prynwyd gan ddau o bobl leol er mwyn achub y blaen ar y cynllun hwn.  Roeddem yn ffodus na wireddwyd cynllun y cwmni rheilffordd.  Byddai elfen 'Y Parc' o'r cynllun wedi bod yn gyfyngedig iawn, iawn ac mae'n debyg y byddai wedi cael ei dinistrio gan ymgais perchenogion diweddarach i wneud i'r lle dalu, ac ni allai'r gwesty fyth fod wedi bod yn llwyddiant oherwydd erbyn hynny roedd y ddau westy'r goets fawr cyfagos (Penrhyn Arms 130 ystafell wely) a The George) yn tynnu at ddiwedd eu hoes.   Fel mae pethau wedi troi allan mae gennym safle da i ardd fotaneg, twnnel draenio hyfryd, rhai llwybrau sych o ystyried eu bod yn 150 oed, y bri o fod yn gysylltiedig 芒 Stevenson a Paxton a choetir hynafol na chafodd ei dorri i wneud lle i dai. 

Diolchiadau

Diolch i Brian Hyde am lunio hwn fel erthygl cylchlythyr i Gyfeillion Treborth - gyda chymorth gan Yr Athro M.L. Clarke Trafodion Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon, Cyf. 19 1958.鈥 tt 54- 60. a David Senegles 鈥楽tory of Ynys Gorad Goch in the Menai Straits鈥, cyhoeddwyd yn breifat, Mawrth 1969.